regie Maria Ramos, montage Jos Driessen,

productie Jan de Ruijter voor Selfmade Films, 2011

Documentaire, 45 minuten, HUMAN

Onderdeel van de serie 'Ondertussen in Nederland'

Je bent onbedoeld zwanger. Wat nu?

In ONVERWACHT volgt regisseur Maria Ramos een vrouw die onbedoeld zwanger is en twijfelt of ze het kind wel of niet zal houden. De film speelt zich af in de enkele weken tussen het moment dat zij de zwangerschap ontdekt en een definitief besluit. De kijker wordt betrokken in het intieme en pijnlijke proces van zelfonderzoek en twijfels, waar zij doorheen moet.
De film heeft geen interviews of voice-over maar bestaat uit observaties van haar dagelijkse leven: op haar werk als tramconductrice in Amsterdam, met haar beste vriendin, in gesprekken met huisarts, therapeut en abortusarts. Ze zoekt hulp om een antwoord op dit emotionele dilemma te vinden. Door ONVERWACHT gaat ook de kijker zich de vraag te stellen: welke beslissing zou ik nemen?

Maria Ramos over de anonieme hoofdpersoon in Onverwacht

'Deze film is heel emotioneel voor mij omdat ik vijf jaar geleden zelf een abortus heb gehad. Dat was een moeilijke en gecompliceerde beslissing die consequenties voor mijn leven had. Toen mij door HUMAN werd gevraagd na te denken over een film rond een dilemma, moest ik daar direct aan denken. Het onderwerp ligt heel dicht bij mij. Ik had het al verwerkt, anders had ik deze film niet kunnen maken.

Researcher Erna Slotboom is met hulp van huisartsen en stichting FIOM in contact gekomen met vrouwen die net hadden ontdekt dat ze zwanger zijn. Enkelen van hen hebben gereageerd op onze verzoeken. We hadden mazzel dat we iemand vonden die wel in beeld wilde, zonder haar gezicht weliswaar. Ik had geen andere keuze, we wisten vanaf het begin dat het moeilijk zou zijn iemand te vinden die zich zou laten filmen bij het nemen van die beslissing. Abortus is toch een taboe, zelfs in Nederland. Als vrouwen in die periode zitten is het taboe veel groter en willen ze niet dat mensen het weten. Daarnaast staat een vrouw in die korte periode onder enorme emotionele druk omdat ze een beslissing móet nemen. Meewerken aan een documentaire is dan het laatste waar ze aan denkt. Ik ben onze hoofdpersoon heel dankbaar dat zij heeft mee willen werken.

Deze vrouw heeft zich bloot kunnen geven juist omdat ze niet met haar gezicht in beeld is. Omdat ze anoniem is kon ik intieme gesprekken met haar draaien. Maar de vraag was natuurlijk wel of de kijker een film wil zien over een vrouw van wie je het gezicht niet ziet. Ik wist dat het met haar zou werken toen ik tijdens het draaien van de gesprekken haar emoties weerspiegelt zag in de gezichten van degenen met wie ze praat. Dat werkt heel mooi. Ik ben daar erg blij mee. Ze kan heel goed praten en haar gevoelens onder woorden brengen. Ze werkt op de tram en woont in een kleine huisje, dat is heel sfeervol. Ik wist meteen dat ik een film kon maken met haar, zelfs zonder gezicht. We zijn in haar hoofd gaan zitten.

Ik heb haar gevolgd in de periode waarin ze een beslissing over een abortus moest nemen. Alle gesprekken die je ziet, zijn de echte gesprekken die zij gevoerd heeft. De film gaat over het dilemma, niet over de beslissing. Ik had heel lang ook geen vermoeden wat ze zou gaan doen. Ze twijfelt voortdurend en als ze een beslissing genomen lijkt te hebben, komt ze daar weer op terug als ze met iemand gesproken heeft.

Ik denk dat de film laat zien hoe goed er in Nederland met vrouwen in deze situatie wordt meegeleefd en meegedacht. Geen enkele arts of hulpverlener zegt wat je moet doen. Ze luisteren naar je en zijn lief en begripvol. Als de hoofdpersoon met anderen in gesprek is, praat ze over alle gedachten en gevoelens die door haar heen gaan. Dat helpt haar enorm. Ik wilde laten zien hoe dat in Nederland gaat. Het lijkt alsof er tegenwoordig licht wordt gedacht over abortus, maar dat is niet zo. Het is voor een vrouw een zeer emotionele ervaring om zwanger te zijn en een abortus is een zeer ingrijpende keuze. Ook al is het in Nederland gemakkelijk om een abortus te krijgen, het is veel moeilijker om ertoe te besluiten dan mensen denken.'

bespreking Onverwacht (van de site van HUMAN.nl)

Je bent onbedoeld zwanger. Hou je het kind?

De eerste beelden van Onverwacht laten de nachtelijke hoofdstad vanuit de tram zien. De stad is verlaten. Dat is een sterk, maar vaak ook gratuit sfeerbeeld. In Onverwacht heeft het een duidelijke functie. De hoofdpersoon is namelijk conductrice op de tram. In de eerste shots zien we haar van opzij en van achteren, afstekend tegen de duistere stad. Ook dat is niet alleen visuele stemmingmakerij. We zullen namelijk de hoofdpersoon nooit in haar gezicht zien, ze blijft de hele film anoniem.

Principes
Onverwacht volgt een jonge vrouw vanaf het moment dat de zwangerschapstest aangeeft dat ze in verwachting is tot het nemen van een beslissing. Houdt ze het kind? Ze is zwanger geworden na een nacht met een man, die al een vrouw en een kind heeft. Dat was tegen haar principes, maar het is gebeurd. De vader wil het kind ‘voor 1000% zeker niet’. Hij zegt dat hij in een psychose terecht zal komen, zegt de hoofdpersoon tegen een hulpverlener. Geen stevige basis voor het vaderschap.

Kinderwagens
De jonge vrouw moet een beslissing nemen en dat valt haar emotioneel zeer zwaar. Vanuit haar cabine in de tram ziet de camera namens haar alleen nog maar zwangere vrouwen, kinderwagens, vlotte vaders met baby’s. Kindergehuil vult de tram. Zelfs uit het raam van haar krappe, sombere benedenwoning ziet ze een verliefd stelletje. Ze blijft twijfelen. 'Wat is het lastigste punt?' vraagt haar therapeute. Waarop blijf haar beslissing steken?

Wijsheid
Kan ze alleen een kind opvoeden? Een kind dat maar half gewenst is? De abortusarts zegt: 'Je moet boven de situatie gaan hangen en zeggen: wat is wijsheid en niet alleen verstandelijke wijsheid. Een kind heeft genoeg aan één blije ouder, maar het is wel zwaar.' Ze loopt langs de spartelvijver in het Vondelpark, vol spelende kinderen en ouders. We kijken van achter tegen haar lange, bruine haar aan. Wat speelt zich af in dat hoofd?

Subjectiviteit
Maria Ramos is een groot stilist. Ze krijgt het voor elkaar dat haar camera de blik van de hoofdpersoon wordt. Dat is een vorm van filmische subjectiviteit die niet veel voorkomt in documentaires. Alles krijgt een lading, we leven ons sterk in de jonge vrouw in. De wasborstels voor de tram worden een metaforische reiniging. De hoofdpersoon wordt een Elkerlyc, Iedere Ongewenst Zwangere Vrouw. Het nadeel van de keuze die de hoofdrolspeelster gemaakt heeft om anoniem te willen blijven, draait Ramos om in een voordeel. Ze anonimiseert het dilemma, waardoor het sterker en universeler wordt.

Profetisch
'Sorry mevrouw, we zijn aan de limiet van de kinderwagens. U kunt echt niet meer mee,' zegt ze als de tram vol is tegen een moeder die wil instappen. Een dienstmededeling, maar ook profetische woorden? Aan het slot neemt ze een beslissing.